آیه 48 سوره انبیاء

وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسى‌ وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِياءً وَ ذِكْراً لِلْمُتَّقِينَ (48)

وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسى‌ وَ هارُونَ‌: و هر آينه بتحقيق عطا فرموديم موسى و برادرش هارون را. الْفُرْقانَ‌: تورات كه فارق ميان حق و باطل. يا برهانى كه جدا مى‌ساخت به آن حق را از باطل. نزد جمعى مراد شكافتن دريا است. وَ ضِياءً:

و داديم نورى كه از غايت وضوحش مى‌رسيدند به توسط آن به طريق هدايت و راه نجات در معرفت خدا و شرايع. يا نورى كه استضائه كند به آن در تاريكى‌هاى حيرت و جهالت. وَ ذِكْراً لِلْمُتَّقِينَ‌: و يادآورى براى پرهيزكاران كه پند يابند به مواعظ آن و عمل نمايند به آنچه در آن است. تخصيص پرهيزكاران به جهت آن است كه ديگران به سوء اختيار، تصديق ننمودند آن را، لذا از اين فيض محروم ماندند.

«1» بحار الانوار، ج 7، ص 253- 252، باب 10 (باب الميزان)

جلد 8 - صفحه 401

وَ لَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذابِ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ (46) وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى‌ بِنا حاسِبِينَ (47) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسى‌ وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِياءً وَ ذِكْراً لِلْمُتَّقِينَ (48) الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ (49) وَ هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ أَ فَأَنْتُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ (50)

ترجمه‌

- و هر آينه اگر برسد آنها را رشحه‌ئى از عذاب پروردگارت ميگويند البتّه‌اى واى بر ما همانا ما بوديم ستمكاران‌

و نصب مينمائيم ترازوهاى‌

جلد 3 صفحه 556

عدل را براى روز قيامت پس ستم كرده نشود نفسى چيزيرا و اگر باشد بمقدار دانه‌اى از خردل بياوريم آنرا و كافى هستيم ما در حاليكه حساب كنندگانيم‌

و بتحقيق داديم بموسى و هارون جدا كننده حقّ از باطل را و روشنى و موجب تذكّرى را براى پرهيزكاران‌

آنانكه ميترسند از پروردگارشان در نهانى و آنان باشند از روز قيامت بيم‌داران‌

و اين موجب تذكّرى است با بركت كه فرو فرستاديم آنرا آيا پس شما مرآنرا انكار كنندگانيد.

تفسير

- نفحه اثر مختصرى است كه از امرى واصل بشخص شود و بيشتر در بوى خوش استعمال ميشود و اينجا مراد ترشّح عذاب است و تعيير كفار بآنكه در وقت دعوت بحق استنكاف و استكبار مينمايند و در موقع نزول عذاب تذلّل و انكسار و اين حال اشخاص ضعيف النفس و خفيف العقل است و ترازوهاى عدالت الهى كه روز قيامت براى سنجيدن اعمال خوب و بد بندگان نصب ميشود اختصاص باهل ايمان دارد و براى كفّار نيست چون آنها فوج فوج داخل جهنّم ميشوند چنانچه از روايت امام سجاد عليه السّلام در كافى مستفاد ميشود و مراد از آن ترازوها بمقتضاى روايات متعدده انبياء و اوصياء آنها عليهم السلامند كه در اوائل سوره اعراف ذيل آيه و الوزن يومئذ الحقّ بيان شد و در آنروز باحدى بمقدار ذره‌ئى ظلم نخواهد شد كه از حقّ او كاسته يا بر مجازاتش افزوده شود و خداوند پاداش مقدار حبّه خردل را از عمل بندگان كه آن از كوچكترين حبوبات است بصاحبش ميدهد و مثقال برفع و آتينا بمدّ نيز قرائت شده و قرائت بمدّ را در جوامع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و در مجمع و از قمّى ره تأييد شده و بر حسب معنى احسن است چون أتينا بمعناى آوردن در مقام حساب است و آتينا بمعناى دادن پاداش است كه صراحت در مقصود دارد و لفظا و معنا مطابق با جازينا است و خداوند كفايت حساب بندگانرا بهتر از هر محاسبى مينمايد چون اعلم و اعدل از او كسى نيست و ميزان عدلى بهتر از وجود مبارك علوى تصوّر نميشود و در آيات اخيره براى رفع تعجّب كفّار از نبوّت پيغمبر اكرم و آنكه مواعيد او بوحى الهى است شروع بذكر احوال انبياء فرموده باين تقريب كه ما قبلا بموسى و برادرش هرون فرقان كه كتاب جامع فارق بين حق و باطل بود داديم و آن روشنائى و نورى‌

جلد 3 صفحه 557

بود كه مردم را از تاريكى جهل و نادانى بيرون ميآورد و موعظه و پند و اندرز بود براى اهل تقوى و پرهيزكارى كه آنها كسانى هستند كه ميترسند در خلوت و وقت غيبت از خلق يا در باطن و ضمير خودشان از خدا و روز جزا و فرق ميان خشيت و اشفاق در آيات سابقه گذشت كه اوّل ترس ناشى از تعظيم است لذا نسبت بعلماء داده ميشود و دوم ترس ناشى از اعتنا است كه موجب هراس و ارتعاد اعضاء ميگردد و اين قرآن هم مانند آن مشتمل بر موعظه و پنداست بعلاوه مبارك و باقى و برقرار است تا روز قيامت و فائده و نفع و خير آن تمامى ندارند و نازل نموديم ما آنرا بر پيغمبر آخر الزمان كه معجزه باقيه او باشد و شما هم ميدانيد و ميفهميد اعجاز و بيرون بودن آن را از قدرت بشر با اين وصف چگونه منكر نزول آن از جانب خداوند ميشويد و چون هارون شريك و معاون حضرت موسى در نبوّت و دعوت بحق بوده خداوند نسبت دادن فرقان را بآن دو داده و الا الواح تورية در طور بحضرت موسى عطا شد و محتمل است مراد از فرقان برهان حقّ و ميزان عدل الهى باشد كه عبارت از عقائد حقّه و اخلاق حسنه است و آن روشنى و ضياء و موجب تذكّر و اتّقاء خلق است و اللّه اعلم ..

وَ لَقَد آتَينا مُوسي‌ وَ هارُون‌َ الفُرقان‌َ وَ ضِياءً وَ ذِكراً لِلمُتَّقِين‌َ (48)

و ‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ داديم‌ ‌ما موسي‌ و هارون‌ ‌را‌ كتابي‌ ‌که‌ فارق‌ ‌بين‌ حق‌ّ و باطل‌ ‌است‌ و روشنايي‌ و يادآوري‌ ‌از‌ ‌براي‌ أهل‌ تقوي‌ و پرهيز كاران‌ (وَ لَقَد آتَينا): اعطاء فرموديم‌. كتابهايي‌ ‌که‌ خداوند ‌بر‌ انبياء نازل‌ فرمود ‌از‌ زمان‌ آدم‌ ‌تا‌ زمان‌ موسي‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ تعبير ‌به‌ صحف‌ مي‌كنند، صحف‌ آدم‌ و شيث‌ و نوح‌ و ابراهيم‌، و ‌از‌ زمان‌ موسي‌ ‌تا‌ خاتم‌ تعبير ‌به‌ كتب‌ تورات‌ موسي‌ زبور داود انجيل‌ عيسي‌ قرآن‌ محمّد صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و ‌سلّم‌.

(مُوسي‌ وَ هارُون‌َ). تورات‌ ‌بر‌ موسي‌ نازل‌ شد لكن‌ چون‌ هارون‌ شركت‌ داشت‌ ‌در‌ أمر نبوّت‌ و رسالت‌ ‌بر‌ حسب‌ تقاضاي‌ موسي‌: «و أشركه‌ ‌في‌ امري‌» طه‌ آيه 37. ‌در‌ اينجا هارون‌ ‌را‌ شريك‌ موسي‌ قرار داد.

(الفُرقان‌َ): كتاب‌ تورات‌ ‌که‌ فارق‌ ‌بين‌ حق‌ّ و باطل‌ ‌است‌ و سعادت‌ و شقاوت‌، و توحيد و شرك‌، و ايمان‌ و كفر چنانچه‌ تمام‌ كتب‌ و صحف‌ آسماني‌ داراي‌ ‌اينکه‌ وصف‌ هستند و يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ قرآن‌ فرقان‌ ‌است‌.

جلد 13 - صفحه 189

(وَ ضِياءً) چراغي‌ ‌است‌ ‌که‌ قلوب‌ مؤمنين‌ ‌را‌ روشن‌ مي‌كند و ‌آنها‌ ‌را‌ ‌به‌ سعادت‌ سوق‌ مي‌دهد و ‌از‌ شقاوت‌ و بدبختي‌ نجات‌ مي‌دهد.

(وَ ذِكراً)، و ‌آنها‌ ‌را‌ متذكّر مي‌كند ‌به‌ مصالح‌ و اعمال‌ حسنه‌ و صفات‌ حميده‌ و عقايد حقّه‌ لكن‌ فقط.

(لِلمُتَّقِين‌َ) و پرهيزكاران‌ ‌که‌ ‌از‌ عذاب‌ الهي‌ خائف‌ و ‌به‌ مثوبات‌ راغب‌ هستند و امّا ‌براي‌ كفّار و عصاة جز مزيد ‌بر‌ خسران‌ ندارد ‌که‌ ‌در‌ وصف‌ قرآن‌ مي‌فرمايد:

«وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِين‌َ إِلّا خَساراً» اسراء آيه 84.

]

(آیه 48)- شمه‌ای از داستان پیامبران: از این آیات به بعد فرازهایی از زندگانی پیامبران که آمیخته با نکات بسیار آموزنده‌ای است بیان شده، که بحثهای گذشته را در زمینه نبوت پیامبر اسلام (ص) و درگیری او با مخالفان، با توجه به

ج3، ص173

اصول مشترکی که حاکم بر آنهاست، روشنتر می‌سازد.

در این آیه می‌فرماید: «ما به موسی و هارون فرقان (وسیله تشخیص حق از باطل) بخشیدیم، و نور و یاد آوری برای پرهیز کاران» (وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسی وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِیاءً وَ ذِکْراً لِلْمُتَّقِینَ).